Młodzież uczyła się tolerancji. Czy się nauczyła?

Młodzież uczyła się tolerancji. Czy się nauczyła?

W dn. 13-17.11.2022 w ośrodku wypoczynkowym w Korzkwi odbyła się mobilność programu Erasmus + pod hasłem „Let’s discuss tolerance”. Małopolskę odwiedziła grupa 27 osób z czterech krajów Europy: Słowenii, Węgier, Ukrainy oraz Polski. Celem naszego spotkania było uświadomienie młodym ludziom w wieku 15-18 lat problemu nietolerancji we współczesnym świecie oraz kształtowanie postaw tolerancji wobec innych ludzi.

Nasze główne cele realizowaliśmy poprzez interaktywne warsztaty dyskusyjne, które codziennie koncentrowały się wokół jednego z kluczowych elementów tolerancji:

Jak działa dyskryminacja? Mechanizm „4 I”

Na tym warsztacie dowiedzieliśmy się, że każda forma dyskryminacji istnieje w czterech obszarach życia: instytucjonalnym, ideologicznym, interpersonalnym oraz internalizacyjnym, co przeanalizowaliśmy na różnych przykładach.

Następnie mogliśmy obejrzeć kilka symulacji sytuacji, w których ofiary doświadczały dyskryminacji ze względu na ich pochodzenie, płeć, status ekonomiczny. Na podstawie scenek analizowaliśmy perspektywę i uczucia ofiar dyskryminacji, a także mechanizm działania tych oprawców.

Na koniec wzięliśmy udział w ćwiczeniu, w którym każdy z nas stworzył własny „kwiat” zawierający różnego rodzaju informacje o nas samych. Po tym mogliśmy sprawdzić, ile osób wśród nas jest w większości lub mniejszości pod kątem danej cechy, a wszystko po to, aby wyciągnąć wniosek, że każdy z nas znajduje się czasem w jednej lub w drugiej grupie, co wiąże się z faktem, że raz możemy być narażeni na bycie dyskryminowanym, a innym razem sami stanąć po stronie oprawców.

Jakie są formy i przejawy dyskryminacji?

Warsztat zaczęliśmy od dyskusji w małych grupkach na temat tego, czy dyskryminacja jest widoczna
w naszych lokalnych środowiskach, szkołach, krajach; jak powszechnym jest ona zjawiskiem oraz czy jest możliwe, aby nieświadomie dyskryminować innych? Następnie każda z grup wylosowała jedną z form dyskryminacji i za pomocą przedstawianych scenek prezentowała każdą z nich, opisując na czym ona polega, gdzie i kiedy może się pojawić oraz czy jest częstym problemem społecznym. (dyskryminacja strukturalna, dyskryminacja bezpośrednia, dyskryminacja pośrednia, ksenofobia, na tle religijnym, rasizm, seksizm, homo/heterofobia, dyskryminacja wobec osób niepełnosprawnych).

Poza formami dyskryminacji rozmawialiśmy również o jej przejawach, popierając ich występowanie przykładami z historii lub współczesności (wyzysk, marginalizacja, nielegalne ubezwłasnowolnienia, imperializm kulturowy, przemoc). Na koniec sami wzięliśmy udział w anonimowej ankiecie, w której odpowiadaliśmy na proste pytania dotyczące opisanej postaci, wypełniając ankietę uczestnicy nie wiedzieli jednak, jaki rodzaj ankiety otrzymali. Okazało się, że część uczestników otrzymała ankietę z informacją, że opisany w niej bohater ma zdiagnozowane spektrum autyzmu. Analiza naszych ankiet wykazała, że osoby, które o tym wiedziały oceniły bohatera niżej niż te, które nie wiedziały o jego chorobie. Wyniki ankiety skłoniły nas do refleksji, jaką postawę przyjmujemy w naszym życiu, jeśli chodzi o tolerancję i dyskryminację.

Czy stereotypy wpływają na naszą tolerancję?

Ten warsztat zaczęliśmy od połączenia się w pary z nowo poznanymi osobami oraz wypełnienia krótkiej ankiety dotyczącej drugiej osoby, w której mieliśmy spróbować przewidzieć, jakie są cechy, cele
i wartości tej drugiej osoby. Następnie sprawdziliśmy nasze odpowiedzi, aby ocenić, jak często nasze przewidywania były poprawne, a jak często dokonaliśmy wyboru na podstawie naszych domysłów. Później próbowaliśmy poznać różnicę między stereotypem i uprzedzeniem, po to aby dowiedzieć się, że nasza postawa składa się z trzech elementów: poznawczego (tu mieszczą się nasze stereotypy), afektywnego (gdzie znajdują się nasze uprzedzenia) oraz behawioralnego (którego skutkiem jest dyskryminacja). Na tej podstawie doszliśmy do wniosków, że ważne jest to, aby rozumieć, że nasze myśli i uczucia są czymś naturalnym i fizjologicznym, co pomaga nam oceniać i rozumieć otaczający nas świat, natomiast zachowanie, to reakcja, która jest zależna od naszej decyzji, na którą mamy wpływ i poprzez, którą możemy okazać postawę tolerancyjną lub dyskryminującą.

Następnie za pomocą scenek, w których zaprezentowaliśmy popularne, a zarazem krzywdzące stereotypy spróbowaliśmy się zastanowić, dlaczego stereotypy są czymś negatywnym oraz dlaczego ludzie wciąż chcą w nie wierzyć. Doszliśmy do wniosków, że stereotypy mogą kogoś urazić, skrzywdzić, wywołać strach, zepsuć relacje interpersonalne między grupami, ograniczyć nasze doświadczenie i rozwój, sprawić, że łatwo będzie nami manipulować, a także sprawić, że podążając za nimi, możemy zacząć funkcjonować w fałszywej rzeczywistości czy usprawiedliwiać nasze zachowanie. Na podstawie dyskusji podzielaliśmy opinie, ludzie, którzy używają stereotypów, często nie posiadają wystarczającej wiedzy na dany temat, generalizują, używają ich, ponieważ wcześniej usłyszeli od kogoś, lubią powielać popularne opinie oraz tkwią w błędnym kole. Ponadto potencjalną korzyścią wydaje się być to, że stereotypy ułatwiają ludziom funkcjonowanie – dają gotowe wzorce myślenia i zachowania, „porządkują” świat, oszczędzają nam „wysiłku poznawczego” i wzmacniają tożsamość grupową – dają poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Na koniec poznaliśmy także kilka podstawowych błędów poznawczych, które mogą mieć wpływ na powstawanie stereotypów oraz spróbowaliśmy znaleźć praktyczne metody pomocne w tym, aby nie podążać za stereotypami, a także nie kreować nowych.

Czy są granice w tolerancji?

Na tym warsztacie braliśmy udział w kwestionariuszu, w którym ocenialiśmy, które przedstawione w prezentacji sytuacje są przez nas akceptowane i tolerowane, a których nie bylibyśmy w stanie zaakceptować. W prezentacji pojawiły się trudne i wątpliwe przykłady tj. palenie w miejscu publicznym, karcenie dzieci z użyciem przemocy, prowadzenie pojazdu po alkoholu, związki osób z dużą różnicą wieku, związki z nieletnimi osobami, ściąganie na egzaminach itd. Wyniki kwestionariusza pokazały, że mamy różną tolerancje na dane zachowania. A ogólną konkluzją ze spotkania były wnioski, że każdy z nas ma prawo mieć postawione granice dotyczące tolerancji poszczególnych zachowań. Te granice powinny być szczególnie widoczne zwłaszcza wtedy, gdy nieakceptowane zachowania są krzywdzące lub szkodliwe dla nas lub innych ludzi. Kluczowe jest jednak to, aby szanując nasze granice, przedstawić je we właściwy sposób, szanując perspektywę drugiej strony.

Jak walczyć z brakiem tolerancji?

Na tym warsztacie wyszliśmy z założenia, że aby promować tolerancję należy zacząć od zrozumienia, że każdy z nas jest inny, mamy różne wartości, doświadczenia, cele, nie możliwym jest więc, abyśmy wszyscy myśleli i działali w ten sam sposób. Podkreślaliśmy również, że różnorodność jest naszym sprzymierzeńcem. Za pomocą różnego rodzaju aktywności i ćwiczeń spróbowaliśmy zaobserwować na czym polega różnorodność w naszej grupie, teoretycznie bardzo zbliżonej, ponieważ podobnej kulturowo oraz wiekowo, a jednak pod innymi względami zupełnie różnej.

Poza warsztatami rozszerzaliśmy temat tolerancji poprzez wizyty w dwóch miejscach. Pierwszym z nich było Muzeum Tadeusza Kościuszki w Krakowie. Poznając sylwetkę tego bohatera narodowego, dowiedzieliśmy się, że był on osobą, która w czasach gdy tolerancja i równość nie były modne i promowane, wbrew opiniom publicznym działała na rzecz praw czarnych niewolników w USA, praw chłopów w Polsce oraz praw kobiet. Kościuszko był także zdecydowanie przeciwny zabijaniu Indian – rdzennych mieszkańców Ameryki i dyskryminacji wobec Żydów.

Drugim miejscem, które pokazało nam skutki skrajnej nietolerancji oraz dyskryminacji wobec ludzi wielu narodów, religii i rasy było Muzeum Auschwitz Birkenau, przedstawiające były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny w Oświęcimiu.

Poza realizacją naszego głównego celu spotkania, skupiliśmy się również na nawiązywaniu nowych znajomości międzynarodowych, rozwijaniu umiejętności językowych, a także poznaniu innych kultur. W tym celu zorganizowaliśmy Wieczór Międzykulturowy, na którym dowiedzieliśmy się o różnego rodzaju zwyczajach, symbolach, potrawach, miejscach i innych ciekawostkach dotyczących uczestniczących krajów. W jeden z wieczorów odbyła się również Kolacja Europejska, która polegała na testowaniu przysmaków z różnych krajów. Uczestnicy projektu mieli również możliwość nauczyć innych prostych piosenek, pląsów i tańców rodem ze swojego ojczystego kraju.

Nie brakowało również zapoznania uczestników programu z polską kulturą i dziedzictwem poprzez wycieczkę po Krakowie oraz wizytę w Ojcowskim Parku Narodowym, a także czasu na integrację poprzez zorganizowane gry oraz wieczory planszówkowo-bilardowe.

Serdecznie dziękujemy za udział uczestnikom oraz ich liderom z organizacji:

  • Ljudska univerza Zavod za izobrazevanje odraslih in mladine Lendava ze Słowenii
  • KOZGAZDASAGI POLITECHNIKUM ALTERNATIV GIMNAZIUM z Węgier
  • Civic Organization „Development and Initiative” Non-governmental organisation z Ukrainy
  • Oraz polskim uczestnikom z Fundacji Pociecha